مقدمه

نشست «پیامدهای یکجانبه گرایی در دوران دنیاگیری کووید-19» پنجشنبه 8 مهر 1400 ساعت 5 عصر به وقت تهران به همت موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر تهران برگزار شد. در این نشست  الکساندرا هوفر، استاد حقوق در دانشگاه اوترخت از کشور هلند و هیسائه ناکانیشی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه دوشیشا از کشور ژاپن در این نشست درباره پیامدهای یکجانبه گرایی به ویژه در اعمال تحریم های یکجانبه علیه کشورها به طور مشخص از زمان آغاز دنیاگیری کووید-19 به تبادل نظر پرداختند.

دنیاگیری کرونا که در سال 1398 آغاز شد، در نخستین هفته های شیوع در دنیا روابط بین الملل را دستخوش تغییرات زیادی کرد. کشورهایی که همواره متحد سنتی شناخته می شدند، این بار با «یکجانبه گرایی» به جای «همکاری» و «چند جانبه گرایی» به دنبال تامین تجهیزات حفاظت فردی و تجهیزات درمانی بودند.

بعدتر هم در زمینه تامین دارو، تولید و توزیع واکسن این یکجانبه گرایی مشاهده شد. علیرغم درخواست های نهادهای حقوق بشری، تحریم های یکجانبه علیه کشورهایی چون ایران، کوبا و کره شمالی ادامه یافت و این کشورها برای تامین دارو و واکسن با مشکلات جدی مواجه شدند. جدا از موضوع تحریم، کشورهای ثروتمندتر به سرعت شروع به تحقیق، تولید و واکسیناسیون کردند اما کشورهای فقیرتر از دسترسی به امکانات محروم ماندند.

یکی از موضوعاتی که بیش از همه در این نشست مورد تاکید کارشناسان حاضر بود، نقض و بی توجهی قوانین بین المللی با ادامه اقدامات یکجانبه گرایانه بود. سال ها اعمال تحریم های یکجانبه علیه ایران، سبب کاهش شدید درآمدهای مالی آن و بروز مشکلات جدی در دوران رکود اقتصادی در دوان کووید بود.

کرونا در ایران جان بیش از 125 هزار نفر را گرفت؛ این در حالی است که با وجود شیوع گسترده کرونا در ایران تحریم های بین المللی سبب شد ایران نتواند به سرعت برای واردات تجهیزات پزشکی، دارو و واکسن اقدام کند.

بحران دنیاگیری کووید نشان داد که یکجانبه گرایی تا چه حد می توانند سبب بدتر شدن بحران های جدی بین المللی شود و چدجانبه گرایی تنها راه حل این بحران هاست.

در سال های اخیر به ویژه پس از روی کارآمدن رئیس جمهور دونالد ترامپ در آمریکا و به قدرت رسیدن احزاب راست افراطی در اروپا، اقدامات قلدرمابانه و یکجانبه گرایانه رو به افزایش بوده است. یکجانبه گرایی و تروریسم اقتصادی از مهمترین دلایل تنش و بحران های اخیر به ویژه در منطقه است.

برابر نظر کارشناسان در این نشست، کشورهایی چون ایران که هدف اقدامات یکجانبه غرب بوده اند، در واقع در دوران کووید با 2 چالش یعنی مقابله با دنیاگیری کرونا و بحران اقتصادی مواجه بوده اند.

 

پیامدهای اقدامات یکجانبه

دنیاگیری کووید-19 به اقتصاد جهانی به شدت آسیب زد و سبب تعطیلی بسیاری از کسب و کارها شد. قرنطینه شهرها و محدودیت های رفت و آمدی سبب کاهش درآمد بسیاری از صاحبان کسب و کار و خانواده ها شد. این موضوع در کشوری چون ایران که پیش از کرونا هم به دلیل آنکه سال ها هدف «تحریم های هوشمند» غرب بود، مشکلات دوچندانی ایجاد کرد.

 

 

 

پیامدهای اقدامات یکجانبه علیه ایران در 4 گروه قابل بررسی است:

1. افزایش شکاف اقتصادی و نابرابری


2. کاهش قدرت خرید


3. افزایش آمار بیکاری


4. تاثیر منفی روانی

کارشناسان در این نشست گفتند که معتقدند دلیل تشدید تحریم ها علیه ایران 3 موضوعِ 1. یکجانبه گرایی آمریکا به ویژه در دوران ترامپ، 2. تمایل پایین بایدن برای بازگشت به برجام و 3. بن بست در مذاکرات هسته ای بوده است.

البته بر سر این موضوع که خروج آمریکا از توافق هسته ای برجام نیز اقدامی غیرقانونی و یکجانبه بوده است، توافق وجود دارد. اما موضوع این است که تغییر راهبرد آمریکا از تمرکز بر منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا (خاورمیانه) به تمرکز بر رویکرد «آسیامحوری» و الویت بخشی به شرق آسیا به ویژه چین سبب شده که جذابیت ایران برای آمریکا کاهش یابد و حاضر نباشد بدون دریافت امتیازات زیاد از ایران و حتی حرکت به سمت برجام 2 و 3 یعنی گفتگو درباره توانمندی موشکی و حضور منطقه ای ایران، امتیازی به ایران بدهد و تحریم ها را لغو کند.

البته نکته قابل توجه در صحبت های این کارشناسان اشاره به این نکته بود که ایران «حق» دارد اورانیوم غنی کند و به انرژی هسته ای صلح آمیز دسترسی داشته باشد. همچنین ایران را باید به عنوان یک قدرت منطقه ای پذیرفت و نفوذ آن را در کشورهای منطقه به رسمیت شناخت.

تحریم از نگاه حقوق بین الملل

کارشناسان حاضر در این نشست معتقد بودند که با توجه به قوانین کنونی نمی توان گفت که تحریم لزوما اقدامی غیرقانونی است چرا که ممکن است در مواردی هیچ گزینه موثر دیگری نباشد اما نباید بر این موضوع متمرکز شد چرا که سبب عادی سازی تحریم و بی توجهی به پیامدهای وحشتناک آن بر مردم عادی می شود.

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که با توجه به جدایی بخش خصوصی از دولت ها در غرب، می توان گفت که دولت های اروپایی برای متقاعد کردن شرکت های بزرگ اروپایی برای سرمایه گذاری در بازار ایران، کاری دشوار پیش رو داشتند. هر چند که در نهایت تصمیم گرفتند در عمل پشت آمریکا بایستند و اقدام قابل توجهی برای اجرای تعهدات برجامی خود در قبال ایران انجام ندادند.

 

نتیجه گیری

کارشناسان در این نشست تاکید کردند که یکی از مهترین اقداماتی که به ویژه کشورهای قربانی یکجانبه گرایی باید انجام دهند، استفاده از ظرفیت نهادهای بشردوستانه بین المللی برای تامین نیازهای به ویژه دارویی و خوراکی برای کوتاه مدت است.

نکته بعد نیز استفاده کشورهای تحریم شده چون ایران از ظرفیت دیوان کیفری لاهه و سایر نهادهای حقوقی بین المللی برای آزاد کردن سرمایه های بلوکه شده اش در سایر کشورهاست.

سومین موضوعی که این کشورها باید به آن توجه کنند، ترک نکردن میز مذاکره و تلاش برای لغو تحریم ها و بهبود اوضاع با دیپلماسی است.

این کارشناسان همچنین بر این موضوع اتفاق نظر داشتند که پیچیده شدن پرونده کره شمالی به دلیل آزمایش های هسته ای آن باید برای غرب و متحدانش درس عبرتی شود که با سختگیری های بیش از حد سبب حرکت ایران به سمت سلاح اتمی نشوند.

این کارشناسان معتقد بودند از آنجایی که آمریکا به دنبال کاهش حضور نظامی در منطقه خاورمیانه است و از جنگ پرهیز دارد، این فرصتی خوب برای ایران است تا با مذاکره و از راه دیپلماسی مشکلاتش را با آمریکا حل کند.

موضوع آخری که این کارشناسان به آن اشاره کردند، اهمیت قدرت نرم و تقویت رسانه های ایران برای رساندن صدای ایران و مقابله با تحریم های آمریکا بود.